دولت، انحصارات، امپریالیسم (4)

تئوری وابستگی و امپریالیسم ساختاری
پروفسور دکتر فرانک دپه
برگردان میم حجری

• در حالیکه نظراتی در سنت تئوری های کلاسیک مربوط به امپریالیسم (قبل از همه از لنین، ویلفردینگ و روزا لوکزمبورگ) دولت های (مرکزی) را در کانون تحلیل خود قرار می دادند و نقش جدید دولت در سازماندهی بهره وری سرمایه را بمثابه آلترناتوی برای صدور سرمایه مورد تأکید قرار می دادند، پیامدهای «نئو امپریالیسم» در رابطه با حاشیه و یا «جهان سوم» نیز مورد بحث قرار می گرفت.

• پل باران در اواخر سال های 50 بررسی های راهگشا را تحت عنوان «اقتصاد سیاسی رشد» (1957) منتشر کرد:
• این بررسی ها تلاشی در جهت توضیح پیدایش و گسترش سرمایه داری صنعتی با توجه به «عقب ماندگی» کشورهای توسعه نیافته بودند.
• استدلال پل باران در مخالفت با نظر کتب درسی مسلط بود، که بنا بر آن، توسعه کشورهای جنوب روند اوولوسیونری طی می کند و این کشورها ناگزیر باید راه «مدرنیزاسیون» اقتصادی و اجتماعی کشورهای توسعه یافته غرب را طی کنند.

• تز مرکزی پل باران حاکی از آن بود که فرماسیون کاپیتالیستی از نوع جدید ـ فاز انحصاری سرمایه داری ـ اکنون به سدی در راه توسعه اجتماعی بدل شده است.

• پل باران با الهام از صنعتی کردن توفانی اتحاد شوروی (که کشور عقب مانده ای بود) و با الهام از مبارزات رهائی بخش ضد استعماری توفنده در حاشیه، غلبه بر جامعه کاپیتالیستی را شرط پیشرفت اقتصادی و اجتماعی می دانست.
• کتاب پل باران آغازگاهی برای بحث پیرامون فرم های نوین امپریالیسم و پایان امپراطوری های استعماری کلاسیک بود.

• مراجعه کنید به اوولوسیون در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

• در سال های 60 و 70 در علوم اجتماعی بحث پیرامون مسائلی تقویت یافت که در مغایرت با تئوری های مدرنیزاسیون و رشد، بازتولید مناسبات وابستگی در چارچوب ساختارهای نابرابر بازار جهانی و مکانیسم های استثمار تحت حمایت آن را در مد نظر قرار می دادند.

هانس ولفگانگ سینگر (1910 ـ 2006)
اقتصاد دادن توسعه آلمانی الاصل از انگلستان
استاد دانشگاه
مؤلف تز سینگر ـ پره بیش
او مبادله تجاری را به زیان کشورهای مولد مواد خام می دانست.
نماینده اقتصاد هترو دوکسی (خارج از اقتصاد اصلی جاری)

• تصادفی نبود که بحث پیرامون توسعه نیافتگی کشورهای جنوب به سبب ساختارهای نابرابر بازار جهانی از امریکای لاتین شروع شد.
• اکثر جوامع امریکای لاتین فاز طولانی عدم وابستگی سیاسی را پشت سر دارند.

رائول پره بیش (1901 ـ 1986)
اقتصاد دان آرژانتینی توسعه
رئیس بانک مرکزی آرژانتین (1949 ـ 1964)
دبیر کل کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (1964 ـ 1969)
مؤلف تز سینگر ـ پره بیش
نماینده سیاست اقتصادی استروکتورالیستی

• در سال های 40 کمیسیون سازمان ملل متحد برای امریکای لاتین (سپال) بر مبنای آثار هانس سینگر و رائول پره بیش تزی را نمایندگی می کرد که بنا بر آن، مبادله تجاری (Terms of Trade (TOT) در درازمدت به زیان صادر کننده ها خواهد بود.

• کشورهای مولد مواد خام با افزایش راندمان تولید در بخش مواد خام، با دستمزد نازل به تولید سود فزونتر و به تولید بیش از حد تحریک می شوند.
• .
• قیمت کالاهای صنعتی اما برعکس، علیرغم افزایش راندمان تولید کاهش نمی یابند، زیرا در مراکز (متروپول ها) فشار سندیکائی به افزایش دستمزد رئال منجر می شود.
• (مراجعه کنید به پره بیش، 1968)

• علاوه بر این، بدهکاری و افزایش تقاصا برای کالاهای صنعتی، دولت های حاشیه را وامی دارد که علیرغم کاهش تقاضا برای مواد خام، به گسترش تولید مواد خام مبادرت ورزد.

• کشورهای در حال توسعه که سیاست غلبه بر عقب ماندگی صنعتی را دنبال می کنند، به فروش مواد خام به قیمت بمراتب نازل تر از قیمت رایج مجبور می شوند و مبادله تجاری به زیان آنها تمام می شود.

• ثانیا تمرکز (تغلیظ) به استخراج مواد خام به تحکیم راه رشد غیر صنعتی منجر می شود.

• ثالثا، دول صنعتی می توانند ببرکت این تقسیم بین المللی کار، فاصله خود را نسبت به کشورهای در حال توسعه حفظ و چه بسا بیشتر کنند.
• (مراجعه کنید به آلتفاتر 1993)

• مراجعه کنید به راندمان کار، تقسیم کار در تارنمای دیارة المعارف روشنگری

ادامه دارد