دیالک تیک علت و معلول (3)

علیت

پروفسور دکتر گونتر کروبر

برگردان شین میم شین

VI

اصل علیت در ایدئالیسم

• درک ماتریالیستی علیت تا قرن هجدهم با درک عمدتا ایدئالیستی ـ عینی علیت در مبارزه بود، مبارزه ای که افلاطون آغاز کرده بود.

1
اصل علیت در فلسفه لایب نیتس

• لایب نیتس نیز به شکل تغییر یافته ای این نظریه را نمایندگی می کند.
• او علیت را از قانون دلایل کافی استخراج می کند.
• علیت نه در تأثیر متقابل مکانیکی اجسام مادی، بلکه در تأثیربخشی اصلی کوشا است که ذاتی منادها ست و بر مبنای هارمونی از قبل تثبیت شده استوار شده است.

• مراجعه کنید به قانون دلایل کافی، هارمونی از قبل تثبیت شده

2

اصل علیت در فلسفه هیوم

دیوید هیوم (1711 ـ 1776)

از نمایندگان برجسته روشنگری انگلستاناز اقتصاددان ما قبل اقتصاد کلاسیک

معلم کانت و از دوستان و همفکران آدام اسمیث

فیلسوف، اقتصاددان و تاریخدان

• درک ایدئالیستی ـ ذهنی علیت را برای اولین بار هیوم به وضوح تمام رواج می دهد.
• هیوم خصلت عینی علیت را رد می کند.
• او احساس وجود اشتراط علی میان اشیاء را نتیجه عادت می داند که گویا مردم پدیده هائی را که پشت سر هم اتفاق می افتند، نتیجه وجود پیوند ضرور میان آنان محسوب می دارند.
• بنظر هیوم، علیت فقط نتیجه یک جریان روانی سوبژکتیف است.
• علیت مبتنی است بر توالی زمانی صرف برداشت های ما و سلسله مراتب منظم آنها.
• علیت خود فاقد هرگونه ضرورت عینی است.

3
اصل علیت در فلسفه کانت

• کانت اگرچه در نظریه خود راجع به علیت از موضع هیوم حرکت می کند، ولی برخلاف او علیت را واهی نمی شمارد و راه حل ایدئالیستی ـ ذهنی خود در مورد مسئله علیت را به شرح زیر ارائه می دهد:

1

• علیت یک مقوله ضرور فکری است.

2

• علیت مفهومی اپریوریکی است.

3

• علیت مفهوم عقلی است که قبل از هر نوع تجربه ای وجود داشته و ما بکمک آن، دریافت های خود را نظم و ترتیب می بخشیم.

4

• علیت مفهوم عقلی ئی است که تجربه را بطور کلی امکان پذیر می سازد.

5

• به نظر کانت نظم و ترتیب علی چیزها را فهم وارد طبیعت می سازد.

VII
اصل علیت در فلسفه بورژوائی واپسین

1
اصل علیت در مکتب ماخ

ارنست ماخ (1838 ـ 1916)

از مؤسسین امپیریوکریتیسیسم

از راهگشایان تئوری هیئت و روانشناسی هیئت

فیزیکدان، فیلسوف و علمتئوریسین اطریشی

• انکار خصلت عینی علیت وجه مشترک ماهوی همه جریانات طرفدار ایدئالیسم ذهنی در فلسفه بورژوائی بویژه پوزیتیویسم است.
• و لذا به نظر ماخ علت و معلول تنها در شعور (ضمیر) بشری وجود دارند:
• «در طبیعت نه علتی هست و نه معلولی.»

• موضع ماخ ناگزیر به موضع برکلی نزدیک می شود که اوبژکت های جهان خارج را بمثابه مجموعه ای از احساسات بشری قلمداد می کند و شناخت را نه انعکاس روندهای مادی، بلکه تنظیم و تغییر شکل احساسات می داند.
• رد مفهوم علیت توسط ماخ با شانه خالی کردن او از توضیح پدیده های طبیعی در پیوند است.
• به نظر او وظیفه علوم فقط توصیف پدیده های طبیعی باید باشد و برای توصیف پدیده ها به مفهوم علیت نیازی نیست، زیرا برای آن مفاهیم شرط و پیوند فونکسیونی کافی اند.

2
اصل علیت در کندنسیونالیسم

• نمایندگان کندنسیونالیسم (شرطیتگرائی) نیر ـ بسان ماخ ـ به جای مفهوم علت، مفهوم شرط را می نشانند و به جای پیوند علی، پیوند شرطی را.

3
اصل علیت در مکتب اشلیک

موریتس اشلیک (1882 ـ 1936)

فیزیکدان، فیلسوف و مؤسس محفل وینی

• اشلیک نیز به پیروی از هیوم علیت را در توالی زمانی و ارتباط دادن فکری خلاصه می کند.
• (اشلیک آموزش عمومی شناخت 1918)

4
اصل علیت در مکتب رایشنباخ

هانس رایشنباخ (1891 ـ 1953)

از فلاسفه، منطقیون و فیزیکدانان آلمانی

• رایشنباخ روابط عینی علی را با روابط احتمالی جایگزین می سازد.

ادامه دارد