پیر بیل (1647 ـ 1706)نویسنده و فیلسوف فرانسوی
از شخصیت های برجسته روشنگری آغازین فرانسه
II
روشنگری فرانسه
پروفسور وینفرید شرودر
پروفسور کارل هاینتس بارک
برگردان شین میم شین
• روشنگری فرانسه تکانه های خود را از مبارزه طبقه متوسط در قرن هجدهم میلادی بر ضد سلطنت مطلقه فئودالی در یافت می کند.
• روشنگری فرانسه در نقطه عطف قرن هفدهم به هجدهم میلادی، با بحران حکومت لودویگ چهاردهم، که آغاز بحران رژیم ارتجاعی است، شروع می شود و با انقلاب بورژوائی ـ دمکراتیک در پایان قرن هجدهم میلادی و تشکیل قدرت سیاسی حاکم بورژوازی خاتمه می یابد.
• روشنگری در فرانسه در رادیکالترین و برجسته ترین فرم خود توسعه می یابد و لذا می توان گفت که فرانسه سرزمین کلاسیک روشنگری است.
• روشنگری فرانسه به سه دوره تقسیم بندی می شود:
1
دوره اول روشنگری فرانسه
روشنگری آغازین و یا پیشروشنگری
• مشخصه اولین مرحله روشنگری فرانسه معروف به پیشروشنگری و یا روشنگری آغازین عبارت است از توسعه یک جهانتصویر دنیوی متمایل به ماتریالیسم و مبتنی بر تئوری شناخت سنسوئالیستی جان لاک و قطع رابطه با راسیونالیسم دکارت.
• روشنگری فرانسه در نقطه عطف قرن هفدهم به هجدهم میلادی، با بحران حکومت لودویگ چهاردهم، که آغاز بحران رژیم ارتجاعی است، شروع می شود و با انقلاب بورژوائی ـ دمکراتیک در پایان قرن هجدهم میلادی و تشکیل قدرت سیاسی حاکم بورژوازی خاتمه می یابد.
• روشنگری در فرانسه در رادیکالترین و برجسته ترین فرم خود توسعه می یابد و لذا می توان گفت که فرانسه سرزمین کلاسیک روشنگری است.
• روشنگری فرانسه به سه دوره تقسیم بندی می شود:
1
دوره اول روشنگری فرانسه
روشنگری آغازین و یا پیشروشنگری
• مشخصه اولین مرحله روشنگری فرانسه معروف به پیشروشنگری و یا روشنگری آغازین عبارت است از توسعه یک جهانتصویر دنیوی متمایل به ماتریالیسم و مبتنی بر تئوری شناخت سنسوئالیستی جان لاک و قطع رابطه با راسیونالیسم دکارت.
• به قول کلاسیک های مارکسیسم، زندگی فرانسوی «در راستای زمان حال بی واسطه، لذات و علایق دنیوی و در راستای جهان زمینی جریان داشت.
• تئوری های ضد تئولوژیکی، ضد متافیزیکی ماتریالیستی می بایستی با پراتیک ضد تئولوژیکی، ضد متافیزیکی و ماتریالیستی زندگی فرانسوی انطباق پیدا کنند.
• متافیزیک تمامت اعتبار خود را عملا از دست داده بود.»
1
پیر بیل
• یکی انگاشتن روشنگری با راسیونالیسم اشتباه است، زیرا تقبل سنسوئالیسم جان لاک به عنوان شالوده ای برای سمتگیری معنوی فقط در مورد روشنگری فرانسه صادق نبوده است.
• مراجعه کنید به راسیونالیسم
• اولین گام تعیین کننده در راه روشنگری فرانسه را پیر بیل (1647 ـ 1706) برمی دارد.
• کتاب او تحت عنوان «فرهنگ لغات تاریخی و انتقادی» در سال 1697 میلادی منتشر می شود.
• به قول کلاسیک های مارکسیسم، «پیر بیل نه فقط راه پذیرش ماتریالیسم و فلسفه عقل سالم بشری را در فرانسه با انحلال متافیزیک از طریق زیر علامت سؤال گذاشتن آن هموار می سازد، بلکه علاوه بر آن از تشکیل عنقریب جامعه آته ئیستی خبر می دهد.
• اوبا اثبات شرافتمندی آته ئیست ها به اثبات وجود جامعه ای از آته ئیست ها می پردازد.
• او اعلام می کند که سلب شرافت از انسان نه به سبب آته ئیسم، بلکه به سبب باور به خرافات و بت پرستی صورت می گیرد.»
2
برنارد فونتن
• آثار برنارد فونتن (1657 ـ 1757) برای توسعه روشنگری فرانسه از اهمیت کمتری برخوردار نبوده اند.
• او با آثار زیرین خود جریان بالنده توسعه معنوی را نشان می دهد:
• «نظراتی راجع به کهنه و مدرن» (1688)
• «تاریخ اوراکل» (1687)
• «منشاء اساطیر» (1724)
• به قول ورنر کراوس، در اهمیت برنارد فونتن برای تشکیل تفکر تاریخی بدشواری می توان مبالغه کرد، زیرا بشریت با کشف تئوری پیشرفت به کشف قانون اساسی تاریخ خویش نایل می آید.
• در مکتب برنارد فونتن فلاسفه زیر تربیت می یابند:
• ویلاته، هلوه تیوس و قبل از همه دو مارسه
3
دو مارسه
• دو مارسه با کتابش تحت عنوان «بحثی راجع به پیشداوری ها» (که در سال 1769 میلادی توسط هولباخ منتشر می شود)، تاریختصویر روشنگری فرانسه را به نتایج فلسفی و سیاسی رادیکال مجهز می سازد.
4
کوندورسه
• تز روشنگری فرانسه راجع به پیشرفت بالنده بشریت بسوی کمال همواره عظیمتر می بایستی در حین انقلاب بکمک طرح کوندرسه تحت عنوان «طرح نمایشی تاریخی از پیشرفت های روح انسانی» (1794) بار دیگر اثبات شود.
5
ابه دو بو
• اثر ابه دوبو (1670 ـ 1742) تحت عنوان «بررسی انتقادی ادبیات و نقاشی» (1719) چرخش عظیمی را در حوزه نقد فرهنگ و استه تیک (زیبائی شناسی) به همراه آورد.
• این کتاب به درسنامه استه تیک سنسوئالیستی معروف شده است.
• با پیوند دادن قدرت تمیز زشت و زیبا با طبیعت انسانی بود که قضاوت هنری توانست از قید و بند مفاهیم عقلی آزاد شود.
• اکنون دیگر هرکس می توانست ببرکت قوای حسی اش میان زشت و زیبا فرق بگذارد.
• پیدایش علم مستقل استه تیک با این تحول پیوند تنگاتنگ داشته است.
• اگر هنر ادبی ـ قبل از همه ـ باید مورد پسند احساس ها قرار گیرد تا به وجد آیند، پس تاریخ ادبیات و نقد ادبی باید قوانین خود یافته را در کار خود پیاده کنند.
• در فرانسه ـ قبل از همه ـ دیدرو و لوئی سباستیان مرسیه به تدوین استه تیک سنسوئالیستی اقدام کردند.
• در آلمان اولریش کونیگ، بودمر، برایتینگر، باوم گارتن و بالاخره لسینگ بودند که آموزش دو بو را مورد توجه قرار دادند و تکامل بخشیدند.
6
ولتر
• از برجسته ترین نمایندگان روشنگری فرانسه در نیمه اول قرن هجده می توان فرانسوا ـ ماری ولتر (1694 ـ 1775) را نام برد.
• ولتر به سبب اقامتش در انگلستان (1726 ـ 1729) می تواند با مبانی علم طبیعی جدید نیوتون و تئوری شناخت سنسوئالیستی جان لاک آشنا شود و نسبت به جنبش معنوی بزرگ آن دوره سمپاتی پیدا کند و خود را و استعداد خود را وقف خدمت بدان نماید.
• ولتر کلیه فرم های بیان ادبی را فرا می گیرد تا بتواند نسبت به هر نوع اثر فلسفی، تاریخ نگارانه، ادبی و نسبت به مسائل زمانه خود که سراسر اروپا را مشغول خود داشتند، موضعگیری کند و در توسعه اجتماعی و معنوی تأثیر تعیین کننده باقی گذارد.
• در آثار ولتر می توان دید که چگونه در قرن شانزدهم و هفدهم میلادی نظریات مربوط به حقوق طبیعی (که به شکل نوین توسعه یافته بودند) هرچه بیشتر با شناخت دانش کمال یابنده و با شناخت پیشرفت خرد پیوند می یابند و توجیه تئوریکی برای تشکیل نظام اجتماعی و دولتی باب میل بورژوازی را امکان پذیر می سازند.
• ایدئولوگ های بورژوائی روشنگری فرانسه بر خلاف کمونیست های اوتوپیکی قرن هجدهم، نماینده این نظریه بودند که نظام منطبق با «خصایص طبیعی» انسان ها در روند توسعه تاریخی با غلبه عقل بر جهل آغازین و خرافات تحقق می یابد.
• مراجعه کنید به سوسیالیسم و کمونیسم اوتوپیکی
• ولتر نمی تواند به نفی تئوریکی حاکمیت طبقاتی نایل آید.
• او تا آخر عمرش به اجتناب ناپذیر بودن وجود دارا و ندار باور داشت و ایدئالش عبارت بود از حکومت شاهان روشنگریگرا.
• در نظریات ولتر ایده استبداد روشنگریگرا دوشادوش سلطنت مشروطه می رود و تضادهای آشتی ناپذیر سلطنت و جمهوری بر هم انطباق می یابند.
• ولتر در نظریات مذهبی اش نیز از دئیسم فراتر نرفت، زیرا او مذهب را برای سلطه خبرگان روشنگریگرا بر مردم و برای هدایت مردم لازم می دانست، ولی این امر مانع آن نمی شد که او همزمان بر ضد مذهب فاناتیکی سرسختانه به مبارزه برخیزد و آن را منبع خرافات، فاناتیسم و ستم معنوی بنامد.
• ولتر نه فقط فیلسوف و شاعر، بلکه در عین حال مبلغ و مبارزی پرشور و خستگی ناپذیر بود.
• در مجموعه آثار او مبارزه سرشار از اندیشه و تحسین برانگیزش بخاطر رهائی بشریت از یوغ فئودالیسم و امتیازات اشرافی، خودسری اداری و دادگستری غیر انسانی، سانسور و تعقیب، تنگ نظری کلیسائی و خرافات از موضع طبقاتی محدود او بسیار فراتر می رود.
• ولتر بمثابه پدر و سالار روشنگری فرانسه مورد قبول همه روشنگران بوده است.
7
مونتسکیو
• اثر اصلی مونتسکیو (1689 ـ 1751)، رئیس مجلس فرانسه، تحت عنوان «روح القوانین» (1748) نیز به اولین مرحله روشنگری فرانسه تعلق دارد.
• مونتسکیو راه خروج از بحران جامعه را در تحکیم جایگاه دادگاه ها و مجالس فرانسه می دید که در زمان حکومت فیلیپ فون اورلئان فرم نوینی کسب کرده بودند.
• قصد مونتسکیو از این کار ترمیم رابطه گسیخته سلطنت و دادستانی بود که در نتیجه تبدیل سلطنت به حکومت مطلقه صورت گرفته بود.
• این موضع اولیه سمت و سوی مجموعه آثار و اعمال مونتسکیو را تعیین می کند.
• مونتسکیو ازسوئی با مطالبات فراگیر طبقه متوسط مخالفت می کرد و از سوی دیگر مخالف تمایلات استبداد سلطنتی بود.
• به قول ورنر کراوس، مشخصه طرح تئوریکی مونتسکیو این است که آن بر جهانتصویر هومانیستی سابق مبتنی بوده است.
• ولتر مخالف سرسخت مونتسکیو بود، زیرا فرم دولتی مورد نظر مونتسکیو نظام اجتماعی مبتنی بر امتیازات فئودالی را زیر علامت سؤال قرار نمی داد.
• تئوری مونتسکیو راجع به تقسیم قوا در قرن نوزدهم و بیستم میلادی به سرمشق کلاسیک تئوری دولت بورژوائی ـ لیبرال مبدل می شود.
• روشنگری فرانسه در اولین مراحل خود اندک اندک از انفراد بدر می آید و آرام آرام مواضع اجتماعی خود را استحکام می بخشد.
• در سال های 30 مرحله کار پراکنده در محافل منفرد و تبلیغ اندیشه های روشنگری به صورت دست نوشته ها به پایان می رسد.
• روشنگران مهاجر فرانسوی در هلند و انگلستان در اشاعه ایدئولوژی روشنگری در فرانسه نقش بسیار مهمی بازی می کنند.
• نوشته های آنها بطور غیرقانونی در فرانسه پخش می شود.
• کشورهائی که در آنها نوشته های روشنگری به چاپ می رسند، مثل کمربندی حول فرانسه کشیده شده اند.
پایان
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر