لودویگ فویرباخ (1775 ـ 1833)
پروفسور ورنر شوفن هاور
دکتر رولف گایسلر
برگردان شین میم شین
دکتر رولف گایسلر
برگردان شین میم شین
1
آته ئیسم بورژوائی (ماتریالیسم فرانسه)
• آته ئیسم بورژوائی ماتریالیسم فرانسه، در قرن هجدهم میلادی، بر این مبانی و بر فلسفه حسگرای جان لاک (که رواج وسیع یافته بود) و بر معارف علوم طبیعی استوار می شود.
• این آته ئیسم بورژوائی در اواسط قرن هجدهم تأثیر عظیمی بجا می گذارد.
• لامتری، هلوه تیوس، هولباخ و دیدرو نقطه اوج این توسعه را تشکیل می دادند.
• مشخصه زمان آنها عبارت است، از تدارک ایدئولوژیکی انقلاب بورژوائی فرانسه (1789 میلادی).
• از این رو، مبارزه آنها بر ضد جهان بینی مذهبی و روحانیت، اهمیت سیاسی مهمی کسب می کند.
• آنها با انتقاد از مذهب، نه تنها توخالی بودن دگم های مسیحی را نشان می دهند، بلکه رابطه حاکمیت الهی (کلیسائی) و جهانی، مذهب و استبداد را کشف و افشا می کنند و مذهب و کلیسا را پایگاه ایدئولوژیکی اصلی استبداد می نامند.
• بدین طریق، ماتریالیست های فرانسه، که از مؤلفین اصلی دایرة المعارف بوده اند، رژیم فئودالی ـ استبدادی را، بمثابه توطئه مشترک تاج و محراب برای سرکوب مردم، افشا می کنند.
• بنظر آنان مذهب، انسان ها را در جهل نگه می دارد، اخته و عقیم می کند و به آنها نوکرصفتی و سرسپردگی می آموزد و لذا سرچشمه همه رذالت های اجتماعی است.
• ماتریالیست های فرانسه، در مقابل اخلاق مذهبی مبتنی بر پیش شرط های غلط و توأم با تناقض حرف و عمل، اخلاق طبیعی مبتنی بر طبیعت انسانی و تربیت معقول انسان ها را قرار می دهند و بدین طریق استقلال انسان را از قوای ماورای زمینی اعلام می کنند و ضرورت اتکا بر قوای خودی را مورد تأکید قرار می دهند.
• آنها با انتقاد مستدل و پربار خود، همراه با نمایندگان دیگر جریانات مترقی روشنگری، از قبیل دئیسم روحانیت ستیز، به نمایندگی ولتر و جنبش توده ای ـ دمکراتیک حول ژان ژاک روسو، سهم عظیمی در پوشاندن جامه آگاهی بر احساسات ضد کلیسائی، ضد روحانی و ضد اشرافی اقشار پائینی جامعه و هدایت آنان در سمتی واحد ادا می کنند و جنبش نیروهای ضد فئودلی گوناگون را با هم متحد می سازند.
• انتقاد آنها اعتبار و اوتوریته ایدئولوژی فئودالی ـ روحانی حاکم را متزلزل می سازد و زمینه را برای نفوذ نگرش های ماتریالیستی و بورژوائی ـ دمکراتیک در شعور طبقات تحت ستم آماده می سازد.
• به قول لنین، «حمله نشریات کوبنده، زنده، مهارتمند، روحمند و بی پرده آته ئیست های قرن هجدم میلادی بر ضد روحانیت حاکم» یکی از مهمترین پدیده های ایدئولوژیکی در ایام تدارک انقلاب فرانسه محسوب می شوند.
• ایده های آته ئیستی ماتریالیسم فرانسه، بر حیات معنوی مردم آلمان، در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم میلادی، بی تأثیر نمی مانند و حتی بعد از اینکه بورژوازی به قدرت رسیده در فرانسه، سنت های ماتریالیستی و آته ئیستی مبارزه ضد فئودالی خود را کنار می گذارد، همچنان مؤثر واقع می شوند.
• کانت و لاپلاس نیز با اتکا بر «تئوری پیدایش منظومه شمسی» از سوی فلسفه طبیعت و علوم طبیعی، بطور تئوریک، بی پایه بودن افسانه آفرینش را اثبات می کنند و از گنجینه علوم طبیعی میدان باز و وسیعی را در اختیار سنن زنده ماتریالیستی ـ آته ئیستی قرار می دهند.
ژوزف لالانده (1732 ـ 1807)
ریاضی دان و ستاره شناس فرانسوی
آته ئیست علنی
کلام قصار:
خدا را نمی توان اثبات کرد، ولی بدون خدا همه چیز را می توان توضیح داد!
ریاضی دان و ستاره شناس فرانسوی
آته ئیست علنی
کلام قصار:
خدا را نمی توان اثبات کرد، ولی بدون خدا همه چیز را می توان توضیح داد!
• بدین طریق بود که لالانده ـ دانشمند ستاره شناس ـ خود را علنا آته ئیست می نامد و کلام قصار مشهورش را بر زبان می راند:
خدا را نمی توان اثبات کرد، ولی بدون خدا همه چیز را تمی توان وضیح داد!
• به سبب اشاعه اندیشه های دمکراتیکی، ماتریالیستی و آته ئیستی در آلمان (در این زمینه می توان به شولتس که خود را «واعظ آته ئیسم» می نامید، به اینسیدل ماتریالیست و آته ئیست، که در ارتباط تنگاتنگ با هردر و گوته فعالیت می کرد، اشاره کرد) «مشاجره بر سر آته ئیسم» در سال 1798 میلادی (که با انتشار دو مقاله از فوربرگ در «مجله فلسفی» زیر نظر فیشته و نیتهامر) در می گیرد، به معنی واکنشی آشکار محسوب می شود.
• فیشته، که به سبب مواضع ژاکوبینی ـ دمکراتیکی اش، مورد کینه و نفرت ارتجاع کورساکسنی بوده، آته ئیست قلمداد می شود و از کار در دانشگاه ینا محروم می گردد.
2
آته ئیسم فویرباخ
• فیشته، که به سبب مواضع ژاکوبینی ـ دمکراتیکی اش، مورد کینه و نفرت ارتجاع کورساکسنی بوده، آته ئیست قلمداد می شود و از کار در دانشگاه ینا محروم می گردد.
2
آته ئیسم فویرباخ
• مبارزه بر ضد مذهب حاکم در آلمان، در سال های سی قرن نوزدهم، با بسیج نیروهای انقلاب بورژوائی 1848 میلادی، شدت فوق العاده ای کسب می کند.
• اینجا «تئوری اسطوره سازی مسیحی» که از سوی اشتراوس تدوین می شود و جریان فلسفی تحت رهبری بائر و داومر ، که بر انتقاد تاریخی از انجیل مبتنی بوده، زمینه را برای انتقاد ماتریالیستی ـ آته ئیستی علنی فویرباخ از مذهب آماده می سازد.
• انتقاد فویرباخ از مذهب، بیانگر جنبش اپوزیسیونی بورژوائی ـ دمکراتیک انقلاب مارس و نتیجه منطقی نگرش های فلسفی ـ ماتریالیستی اساسی او بوده است.
• فویرباخ، با تکیه بر دستاوردهای آته ئیسم قرن هجدهم میلادی و با انتقاد آنتروپولوژیکی، معرفتی ـ نظری ـ روانشناسانه از مذهب، که با انتقاد اصولی از فلسفه ایدئالیستی مدافع ایمان مذهبی در آن زمان (شلینگ و هگل) همراه بوده، از حد مواضع آته ئیسم پیشین پا فراتر می گذارد.
• اگر آته ئیسم در قرن هجدهم میلادی مذهب را ـ قبل از همه ـ برمبنای جهل، عجز، ترس و عوامفریبی روحانیان توضیح می دهد، فویرباخ با اشاره به کل مبانی دگماتیکی مسیحیت، تولید خیالپرورانه تصورات مذهبی ـ الهی را براساس ناکامی موجود انسانی از خود تحقق بخشی در جهان توضیح می دهد.
• بنظر او تخیل مذهبی در نتیجه حالات روحی ترس، آرزو، درد، حسرت، وابستگی، غریزه، سعادت و جستجوی بی مرگی (وحشت از مرگ) به ایجاد جهانی تخیلی بصورت بشری اش اقدام می کند.
• فویرباخ با واپس راندن نگرش های تئولوژیکی به عرصه طبیعت نگری خدمت بزرگی به انتقاد پربار از مذهب و به کشف ریشه های معرفتی ـ نظری مذهب ادا می کند (مراجعه کنید به مقوله بیگانگی).
3
آته ئیسم دموکرات های انقلابی روس
• ماتریالیسم دمکرات های انقلابی روس (بلینسکی، دوبرولیوبوف، هرتسن، اوگاریوف و چرنیشفسکی) که تحت تأثیر فویرباخ بوده است، دارای خصلت آته ئیستی رادیکالی است.
• دمکرات های انقلابی روس انتقاد از مذهب را آگاهانه در خدمت جنبش دمکراتیک ـ دهقانی ضد تزاری قرار می دهند.
• آنها می توانند بر نتایج آته ئیسم پیشین در رابطه با نقش و منشاء مذهب تکیه کنند.
• اما آنها هم ـ همانند فویرباخ ـ نمی توانند از محدودیت های اصولی آته ئیسم بورژوائی پا فراتر گذارند.
• این محدودیت ها، قبل از همه، عبارت از این بوده اند، که آنها مذهب را تنها بمثابه یک پدیده شعورین در نظر می گیرند.
• از این رو ست، که آنها متد اصلی مبارزه را روشنگری جهان بینانه صرف، برای غلبه بر مذهب و برای رهائی مردم از بندهای خرافات می دانند.
• آنها بدلیل چسبیدن به مواضع ایدئالیستی در جامعه نگری ، قادر به کشف ریشه های اجتماعی ـ اقتصادی عینی مذهب، یعنی علل طبقاتی کلیه مذاهب نبوده اند، عللی که برای از بین بردن شان باید به عمل انقلابی دست زد.
• برای درک این مسئله، روشن کردن خصلت استثماری جامعه سرمایه داری و هر جامعه طبقاتی دیگر ضرورت داشته است، امری که از موضع طبقه بورژوازی که آنها نمایندگان ایدئولوژیکی اش بوده اند، نمی تواند انجام پذیر باشد.
• دمکرات های انقلابی روس انتقاد از مذهب را آگاهانه در خدمت جنبش دمکراتیک ـ دهقانی ضد تزاری قرار می دهند.
• آنها می توانند بر نتایج آته ئیسم پیشین در رابطه با نقش و منشاء مذهب تکیه کنند.
• اما آنها هم ـ همانند فویرباخ ـ نمی توانند از محدودیت های اصولی آته ئیسم بورژوائی پا فراتر گذارند.
• این محدودیت ها، قبل از همه، عبارت از این بوده اند، که آنها مذهب را تنها بمثابه یک پدیده شعورین در نظر می گیرند.
• از این رو ست، که آنها متد اصلی مبارزه را روشنگری جهان بینانه صرف، برای غلبه بر مذهب و برای رهائی مردم از بندهای خرافات می دانند.
• آنها بدلیل چسبیدن به مواضع ایدئالیستی در جامعه نگری ، قادر به کشف ریشه های اجتماعی ـ اقتصادی عینی مذهب، یعنی علل طبقاتی کلیه مذاهب نبوده اند، عللی که برای از بین بردن شان باید به عمل انقلابی دست زد.
• برای درک این مسئله، روشن کردن خصلت استثماری جامعه سرمایه داری و هر جامعه طبقاتی دیگر ضرورت داشته است، امری که از موضع طبقه بورژوازی که آنها نمایندگان ایدئولوژیکی اش بوده اند، نمی تواند انجام پذیر باشد.
4
آته ئیسم ماتریالیسم عامیانه
• آته ئیسم ماتریالیسم عامیانه در سال های پنجاه قرن نوزدهم میلادی (بوشنر، موله شوت، فوگت) که رواج وسیع می یابد و بعدها آته ئیسم هه کل ، برمعارف بیشمار علوم طبیعی استوار بوده اند، ولی آنها هم در شالوده فلسفی و در بررسی شان ماهیتا نمی توانند از حد نتایج فویرباخ پا فراتر گذارند و در ژرفای فلسفی، حتی از او عقبتر می مانند.
5
آته ئیسم پرولتری
• آته ئیسم پرولتری که در اواسط قرن نوزدهم، توسط مارکس و انگلس بنیانگذاری شده بود، به عمر آته ئیسم بورژوائی پایان می دهد.
• آته ئیسم پرولتری مبتنی است، بر شالوده مستدل علمی خارائین مارکسیسم ـ لنینیسم، یعنی بر ماتریالیسم دیالک تیکی و تاریخی که بخش قطعی و لاینفک آن را تشکیل می دهد.
• آته ئیسم پرولتری و علمی ـ برای اولین بار در تاریخ مذهبپژوهی ـ به کشف قطعی ریشه های اقتصادی ـ اجتماعی و معرفتی ـ نظری مذهب نایل می آید.
• آته ئیسم پرولتری و علمی مذهب را نتیجه سطح نازل توسعه نیروهای مولده در جامعه اولیه و نتیجه توسعه تضادمند در جوامع طبقاتی می داند و ادعای تئولوژیکی مبتنی بر منشاء الهی مذهب، ابدیت مذهب و خصلت عام انسانی مذهب را با اتکاء بر بررسی های تاریخی و معرفتی ـ نظری (که استنتاجات مثبت آته ئیسم بورژوائی و انتقاد از مذهب بورژوائی را نیز شامل می شوند) رد می کند.
• آته ئیسم پرولتری ـ بمثابه مشخصه اصلی جهان بینی علمی و انقلابی طبقه کارگر ـ ریشه های مذهب و خرافات مذهبی را، در وهله اول، در شرایط اجتماعی ـ اقتصادی جامعه مبتنی بر استثمار می بیند:
• «امروز، ریشه های مذهب در ستم و سرکوب اجتماعی توده های زحمتکش است، درعجز ظاهری کامل آنها درمقابل نیروهای کور حاکم سرمایه داری است، که برای توده های زحمتکش ساده دل، هر روز و هر ساعت، هزاران بار بیشتر از هر حادثه غیرعادی، از قبیل جنگ، زلزله و غیره، کمرشکن ترین دردها و غیر انسانی ترین زجرها را روا می دارند»، لنین می گوید.
• این حکم، همانطور که در باره سرمایه داری ـ بمثابه جامعه خاص ـ مصداق دارد، به همانسان نیز در مورد کلیه جوامع طبقاتی مبتنی بر استثمار و ستم در کل تاریخ بشر ـ به مثابه عام ـ صدق می کند.
• آته ئیسم پرولتری مبتنی است، بر شالوده مستدل علمی خارائین مارکسیسم ـ لنینیسم، یعنی بر ماتریالیسم دیالک تیکی و تاریخی که بخش قطعی و لاینفک آن را تشکیل می دهد.
• آته ئیسم پرولتری و علمی ـ برای اولین بار در تاریخ مذهبپژوهی ـ به کشف قطعی ریشه های اقتصادی ـ اجتماعی و معرفتی ـ نظری مذهب نایل می آید.
• آته ئیسم پرولتری و علمی مذهب را نتیجه سطح نازل توسعه نیروهای مولده در جامعه اولیه و نتیجه توسعه تضادمند در جوامع طبقاتی می داند و ادعای تئولوژیکی مبتنی بر منشاء الهی مذهب، ابدیت مذهب و خصلت عام انسانی مذهب را با اتکاء بر بررسی های تاریخی و معرفتی ـ نظری (که استنتاجات مثبت آته ئیسم بورژوائی و انتقاد از مذهب بورژوائی را نیز شامل می شوند) رد می کند.
• آته ئیسم پرولتری ـ بمثابه مشخصه اصلی جهان بینی علمی و انقلابی طبقه کارگر ـ ریشه های مذهب و خرافات مذهبی را، در وهله اول، در شرایط اجتماعی ـ اقتصادی جامعه مبتنی بر استثمار می بیند:
• «امروز، ریشه های مذهب در ستم و سرکوب اجتماعی توده های زحمتکش است، درعجز ظاهری کامل آنها درمقابل نیروهای کور حاکم سرمایه داری است، که برای توده های زحمتکش ساده دل، هر روز و هر ساعت، هزاران بار بیشتر از هر حادثه غیرعادی، از قبیل جنگ، زلزله و غیره، کمرشکن ترین دردها و غیر انسانی ترین زجرها را روا می دارند»، لنین می گوید.
• این حکم، همانطور که در باره سرمایه داری ـ بمثابه جامعه خاص ـ مصداق دارد، به همانسان نیز در مورد کلیه جوامع طبقاتی مبتنی بر استثمار و ستم در کل تاریخ بشر ـ به مثابه عام ـ صدق می کند.
• مشخص کردن مذهب، بمثابه «سعادت مبتنی بر توهم» (مارکس)، هم علل اصلی مذهب را در ستم و سرکوب اجتماعی اکثریت مردم جامعه افشا می کند و هم ضمنا راه انقلابی قطعی را برای از بین بردن کلیه مناسبات اجتماعی نشان می دهد، مناسبات اجتماعی ئی که در «آنها انسان، موجودی خوار و ذلیل و برده و بی پناه و بی حرمت است.» (مارکس)
• آته ئیسم پرولتری با درپیش گرفتن مبارزه انقلابی، برای امحای نظام مبتنی بر استثمار (مبارزه ای که طبقه کارگر زیر رهبری حزب مارکسیستی ـ لنینیستی اش، نقش رهبری اش را به عهده دارد)، دورنمای کاملا جدیدی از روابط بشریت آزاد و برابرحقوق در نظام اجتماعی سوسیالیستی پیشرفته را نشان می دهد.
• آنجا که مذهب، رفته رفته از حیات جامعه رخت بر می بندد و به قول کلاسیک های مارکسیسم، «آنجا که جامعه با تصاحب مجموعه وسایل تولید و با بکار انداختن برنامه مند آنها، خود را و همه اعضای خود را از قید و بند نوکری این و آن آزاد می سازد.»
• اینجا روشنگری جهان بینانه و تبلیغات علمی ـ آته ئیستی مارکسیسم ـ لنینیسم نیز مقام خود را، بمثابه بخش ارگانیکی مبارزه طبقاتی انقلابی طبقه کارگر و اقشار و طبقات متحد با آن، احراز می کند.
• تبلیغات آته ئیستی، که در فرم های متنوع و در پیوند تنگاتنگ با روند کار، در جهت تشکیل یک جهانتصویر علمی مطمئن صورت می گیرد، بخش عینی و ضرور مبارزه بر ضد روحانیت سیاسی و بر ضد سوء استفاده از مذهب، توسط طبقات استثمارگر است و وسیله آزادسازی کلیه استعدادها و توان های خلاق توده های مردم، در نبرد بخاطر جامعه انسانی نوین، یعنی سوسیالیسم و کمونیسم را تشکیل می دهد.
• این مغایر با مسئله آزادی کامل عقیده و انجام بی مزاحمت تکالیف مذهبی نیست که در کلیه کشورهای سوسیالیستی در قوانین اساسی تضمین شده و مورد حمایت قرار می گیرد.
• مراجعه کنید به روشنگری، خرافه، مذهب.
پایان
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر